Τα κύματα του Στρυμονικού κόλπου χτυ­πούν σχεδόν ακατάπαυστα τους βρά­χους ύψους 50 μ. στις ανατολικές ακτές της χερσονήσου του Άθω, πάνω στους οποί­ους δεσπόζει η Μονή του Παντοκράτορα, τρισήμισυ ώρες πεζοπορία από την πρωτεύουσα των Καρυών που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά. Ένα έγγραφο υπογραμμένο από τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Κάλλιστο, επιβεβαιώνει το 1357 ως χρονιά ίδρυσης της Μονής, όταν άρχισε η οικοδόμηση του Καθολικού. Το κτί­ριο ολοκληρώθηκε λίγα χρόνια αργότερα, το 1363, όπως μαρτυρεί μια επιγραφή σύμφωνα με την οποία η Μονή ιδρύθηκε από τον Αλέ­ξιο τον Στρατοπεδάρχη και τον αδελφό του Ιωάννη το Μεγάλο Πριμικήριο (που σκό­πευαν να γίνουν δόκιμοι μοναχοί και να ζή­σουν το υπόλοιπο της ζωής τους στη Μονή). Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Δ’ Παλαιολόγος, συγγενής των κτητόρων, χορήγησε σημαντι­κά χρηματικά ποσά στον Αλέξιο και τον Ιω­άννη και οι επιχορηγήσεις αυτές συνεχίστη­καν από τους διαδόχους του. Μια επιγραφή, η οποία αναφέρει την περίπτωση τρίτου κτήτορα πριν από το 1536, το Μεγάλο Λογοθέ­τη της Ουγγαρίας-Βλαχίας Στανλού, αφαι­ρέθηκε το 1847 από το νάρθηκα του Καθολικού όταν το κτίριο υπέστη μετατροπές. Το 1390. ακριβώς είκοσι χρόνια μετά την ολοκλήρωση των οικοδομικών εργασιών, η Μονή Παντοκράτορος καταστράφηκε από πυρκαγιά, αλ­λά ξανακτίστηκε χάρη στη γενναιόδωρη βοή­θεια των κτητόρων, του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου (1391-1425) και του πατριάρχη Αντώνιου Δ’ (1389-1390).  

Την εποχή εκείνη οι μικρότερες Μονές του Φακίνου, Φαλακρού, Σωρήτη και Αγίου Δη­μητρίου, η οποία επιβιώνει σήμερα ως Σκή­τη, πέρασαν στη δικαιοδοσία της Μονής Παντοκράτορος. 

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, αρ­χικά Ρουμάνοι ηγέτες υποστήριξαν τη Μο­νή. Μετά τις δοκιμασίες από τις επιδρομές και λεηλασίες των Τούρκων κατακτητών τον 15ο αιώνα, μια περίοδος μεγάλης ευημερίας άρ­χισε για τη Μονή τον 16ο αιώνα, με τη γεν­ναιόδωρη υποστήριξη των ηγεμόνων της Βλα­χίας. Η θέση της ως έβδομη στην ιεραρχία των αγιορείτικων Μονών την οποία διατηρεί μέχρι τις μέρες μας, χρονολογείται από εκεί­νη την εποχή.

Ο πιο σημαντικός από τους ευεργέτες της Μο­νής Παντοκράτορος το 18ο αιώνα ήταν ο φαναριώτης Έλληνας Ιωάννης Μαυροκορδάτος 1716-1719). Η υποστήριξη της Μεγάλης Αι­κατερίνης της Ρωσίας εκφράστηκε με την άδεια που έδωσε στους μοναχούς της Μονής να συγκεντρώνουν χρήματα στην επικράτεια της. Μια καταστροφική πυρκαγιά το 1773 για μια ακόμη φορά κατέστρεψε σχεδόν ολόκληρο το μοναστικό συγκρότημα και η ανοικοδόμηση πραγματοποιήθηκε χάρη στην τεράστια προ­σπάθεια του μοναχού και σκευοφύλακα Κύ­ριλλου. Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους, άλλη μια πυρκαγιά ισοπέδωσε τη βόρεια πτέ­ρυγα της Μονής. Τα κτίρια ανοικοδομήθηκαν από την Υπηρεσία Αναστηλώσεων.

Το Καθολικό της Μονής Παντοκράτορος είναι το μικρότερο στο Άγιον Όρος. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες, από το 1538, επιζωγραφίστηκαν από το Ματθαίο Ιωάννη από τη Νάουσα. Υπάρχουν όμως κομμάτια των παλαιότερων τοιχογραφιών που έχουν διατηρηθεί μέχρι σή­μερα, όπως η Δέησης και η Κοίμησης της Θε­οτόκου και διάφορες εικόνες Αγίων. Εκτός από τους τάφους των κτητόρων της Μονής, το Κα­θολικό έχει ένα πολύ όμορφο τέμπλο που χρο­νολογείται στη περίοδο 1622-1640.  

Στο κτίριο πραγματοποιήθηκαν αλλαγές το 1847, όταν οι δυο νάρθηκες ενώθηκαν σ’ ένα μεγάλο εσωνάρθηκα, στον οποίο προστέθηκε ένας νέος υαλόφρακτος εξωνάρθηκας.  

Η Τράπεζα απέναντι στο Καθολικό, κτι­σμένη το 1741, είναι ενσωματωμένη στην πτέ­ρυγα με τα κελιά των μοναχών και αγιογρα­φήθηκε το 1749. Το κτίριο επεκτάθηκε το 1866. Πολλά από τα πιο πολύτιμα βιβλία και χειρόγραφα στη βιβλιοθήκη ευτυχώς δια­σώθηκαν από τις πυρκαγιές. Σήμερα η συλ­λογή περιλαμβάνει 3.500 έντυπα έργα, δυο ει­λητάρια και σχεδόν 350 κώδικες. Μερικές από τις 70 περίπου περγαμηνές που περιέχει είναι εξαίσια έργα τέχνης. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον κώδικα αρ. 61, ένα εικονογρα­φημένο ψαλτήρι του 9ου αιώνα και στον κώδικα αρ. 234 με το αργυρό δέσιμο. Αν και οι διαστάσεις του είναι 17×12,4 εκατοστά, περιέχει 547 περγαμηνές σελίδες και η μικρο­σκοπική γραφή του εικονογραφημένου κει­μένου είναι μόλις ένα χιλιοστό, και χρειάζεται μεγεθυντικός φακός για να διαβαστεί.  

Στο σκευοφυλάκιο βρίσκονται κομμάτια της ασπίδας του Αγίου Μερκούριου, θαυματουρ­γές εικόνες, κομμάτια του Τιμίου Ξύλου, χρυσοκεντημένα πέπλα, και ιερά λείψανα, όπως το δεξί πόδι του Αγίου Ανδρέα, τα λείψανα των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού των δυο θαυμα­τουργών γιατρών, και πολλών άλλων αγίων. Η εικόνα που τιμάται περισσότερο στη Μονή Παντοκράτορος είναι της Παναγίας της Γερόντισσας. Λέγεται ότι πριν πολλά χρόνια, σε μια λειτουργία, η εικόνα της Παναγίας της Γερόντισσας, διέταξε το λειτουργούντα ιερέα να συντομεύσει την Ακολουθία για να κοινωνή­σει τον ετοιμοθάνατο ηγούμενο.  

Η Ρωσική σκήτη του Προφήτη Ηλία, που βρί­σκεται σε μια πλαγιά γεμάτη δέντρα πάνω από τη Μονή, ανήκει στη Μονή Παντοκράτορος. Ο γνωστός Ρώσος μεταρρυθμιστής και μονα­χός Παϊσιος Βελτσόφσκι έζησε εκεί από το 1757. Στα επόμενα χρόνια, η Σκήτη επεκτεί­νονταν συνέχεια δημιουργώντας προστριβές με τη Μονή. Ο πατριάρχης Νεόφυτος Β’ τέ­λειωσε τις διαμάχες με σιγίλιο με το οποίο η Σκήτη αποδόθηκε οριστικά στη Μονή. 16 Κελιά και 30 Καλύβες επίσης ανήκουν στη Μονή, η οποία είναι αφιερωμένη στη Μετα­μόρφωση που τιμάται στις 6 Αυγούστου.