Σαν παραμυθένιο παλάτι, με τα διάφορα κτίρια, τις πολλές καμινάδες που υψώ­νονται στις οροφές από σχιστόλιθο, τα μπαλκόνια της και τις σκεπαστές εισόδους, η Μονή Δοχειαρίου εντυπωσιάζει τους επισκέ­πτες. Από την όμορφη παραλία η Μονή επε­κτείνεται προς την καταπράσινη πλαγιά, και τελειώνει στον οχυρωματικό πύργο που δε­σπόζει πάνω σ' όλα τα κτίρια.

Η τοποθεσία της Μονής στη βόρεια πλευρά της δυτικής ακτής είναι εξαιρετικά γραφική. Βρίσκεται σε μια περίπου ώρας απόσταση από τη Μονή Ξενοφώντος και είναι η πρώτη Μονή που βλέπει κανείς από το πλοίο καθώς ταξιδεύει από την Ουρανούπολη στη Δάφνη. Ο Ευθύμιος, φίλος του Αθανάσιου Αθωνίτη, ήταν μοναχός στη Μεγίστη Λαύρα ως "δοχειάρης", διαχειριστής τροφίμου, και έτσι η Μο­νή που ίδρυσε ονομάστηκε "η Μονή του δοχειάρη". Συμφωνά με την παράδοση, μετά τη πρώτη του αποτυχημένη προσπάθεια να ιδρύ­σει Μονή κοντά στη Δάφνη αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, ο Ευθύμιος έκτισε τα πρώτα κτί­ρια της Μονής γύρω στο 976, στο σημείο που. του είχε παραχωρηθεί με μίσθωση από τη Μονή Ξενοφώντος. Η πρώτη ιστορική μνεία της Μονής γίνεται ήδη στο δεύτερο Τυπικό του 1045, το οποίο περιλαμβάνει την υπογραφή ενός ηγούμενου με το όνομα "Θεόδουλος, μοναχός και ηγούμενος της Δοχειαρίου".

Ο Ευθύμιος αφιέρωσε τη Μονή στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ και αναφέρεται η εξής ιστορία σχετικά μ' ένα θαύμα των πολιούχων αγίων. Γύρω στο 1092, ένας νεαρός βοσκός, ο Βασίλειος, ανακάλυψε ένα θησαυρό στη χερσόνησο της Σιθωνίας. Ο ηγούμενος Νεόφυτος, ανιψιός του κτήτορα Ευθυμίου, έστειλε δύο μοναχούς με το βοσκόπουλο για να μεταφέρουν το θησαυρό στη Μονή. Αλλά οι 2 μοναχοί στο γυρισμό, σκότωσαν το βοσκόπουλο έδεσαν στο σώμα του μια βαριά πέτρα και το πέταξαν στη θάλασσα. Αφού κρύψανε καλά τη λεία τους, επέστρεφαν στη Μονή για να κατηγορήσουν το Βασίλειο ότι τους είχε παρατήσει. Οι δύο Αρχάγγελοι και προστάτες άγγελοι της Μονής, έσωσαν το αθώο παιδί και το έφεραν στη Μονή. Ένας βοηθός ειδοποίησε τον ηγούμενο να βιαστεί να πάει ναό, όπου βρήκε το Βασίλειο κάτω από το μεγάλο θόλο του Καθολικού μ' ένα σχοινί ακόμη γύρω από το λαιμό του δεμένο σε μια πέτρα με τα ρούχα του να στάζουν νερό. Όταν οι δύο ληστές μοναχοί έφτασαν αργότερα, η αλήθεια είχε ήδη γίνει γνωστή. Οι όμορφες τοιχογραφίες στο θόλο της φιάλης κρατούν ζώ­νη αυτή την ιστορία.

Ένας από τους πρώτους ευεργέτες της Μονής ήταν ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης, που κάλυψε τα έξοδα της σημαντικής επέκτασης της Μονής και γι' αυτό μνημονεύ­εται ως συνιδρυτής. Αλλά και οι αυτοκράτορες που τον διαδέχθηκαν, οι Κομνηνοί (1081 -1185) και οι Άγγελοι (1185-1204) επίσης δώρισαν μεγάλα χρηματικά ποσά για τον εξωραϊσμό της Μονής, η οποία συνέχισε να ευημερεί μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204) από τα δυτικά στρατεύματα στη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας και των Καταλανικών επιδρομών. Η ευημερία και η πα­ρακμή διαδέχονταν η μια την άλλη, όπως και στις υπόλοιπες αγιορείτικες Μονές εκείνη την περίοδο. Στο τέλος του 14ου και στις αρ­χές του 15ου αιώνα, η δυναστεία των Παλαιο­λόγων (1261-1453) έστρεψε την προσοχή της και ευνόησε τη Μονή Δοχειαρίου. η οποία επί­σης έλαβε παρόμοιες πλούσιες δωρεές από το Σέρβο βασιλιά Στέφανο Δουαάν (1331-1355) και αναπτύχθηκε σε κύρια Μονή.

Μετά το 1459 την αρχή της οθωμανικής κα­τοχής και στη Σερβία, οι πηγές χρηματοδό­τησης της Δοχειαρίου σταμάτησαν. Σ' αυτές τις οικονομικές δυσκολίες προστέθηκαν οι λε-ηλατικές επιδρομές Τούρκων και πειρατών, και η Μονή ερημώθηκε σχεδόν εντελώς παρ' ότι είχε προσαρτήσει το μικρό μοναστήρι του Καλλιγράφου. Όμως, γύρω στα 1560, ένας ιερέας ονομαζόμενος Γεώργιος από την Αδριανούπολη, ήρθε στη Μονή και θεραπεύτηκε στα νερά της πηγής των Αρχαγγέλων, που υπάρχει και σήμερα δίπλα στο Καθολικό.

Ως έκφραση ευγνωμοσύνης προς τους Αρχαγ­γέλους, ο Γεώργιος δώρισε όλη την περιουσία του στη Μονή. Η δωρεά αυτή μαζί με τις οι­κονομικές προσφορές των παραδουνάβιων χωρών, που είχαν αρχίσει να φθάνουν στη Μο­νή, έδωσαν την ευκαιρία στους μοναχούς να ανακαινίσουν όλο το μοναστικό συγκρότημα. Ανάμεσα στους ευεργέτες εκείνης της περιό­δου συγκαταλέγονται οι μεγάλοι βοεβόδες της Βλαχίας, Πέτρος Δ' Ράρες (1527-1538, 1541-1546) και η κόρη του Ρωξάνδρα, σύζυγος του Ρουμάνου βοεβόδα Αλεξάνδρου Λαπουσεάνου (1533-1561, 1563-1568).

Μετά την ολοκλήρωση των οικοδομικών εργασιών στην Τράπεζα το 1547, ήταν η σειρά του Καθολικού να ανακαινισθεί το 1568, χά­ρη στις προσφορές του ιερέα Γεωργίου και της πριγκίπισσας Ρωξάντρας. Στις τοιχογρα­φίες αναφέρεται η χρονολογία 7076 από κτίσεως κόσμου - η οποία αντιστοιχεί στο έτος 1568 σύμφωνα με το ημερολόγιο μας. Τα κτή­ματα που δώρισε ο Αλέξανδρος στη Μονή και οι περιοχές που ήρθαν ξανά στη κατοχή της, με τα χρήματα που πρόσφερε ο Αλέξανδρος, εγγυήθηκαν μια σταθερή οικονομική βάση. Στις αρχές του 17ου αιώνα, τις δαπάνες για την κατασκευή της δυτικής πτέρυγας και του οχυρωματικού πύργου ανέλαβαν ο Γιαννάκης και ο Αποστολάκης. Η Μονή ολοκληρώθηκε το 18ο αιώνα, όταν κτίστηκε η βορειοδυτική πτέρυγα και το κωδωνοστάσιο.

Το Καθολικό, αφιερωμένο στους Αρχαγγέ­λους, είναι από τα μεγαλύτερα στον Άθω. Οι τοίχοι του αγιογραφήθηκαν το 1568 με καλ­λιτεχνικά αριστουργήματα που διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση από κάθε άλλη τοι­χογραφία στο Άγιον Όρος. Αποδίδονται στον Τζώρτζη ή κάποιον άλλο ζωγράφο της Κρη­τικής Σχολής, ο οποίος προσεκτικά ακολούθησε τις οδηγίες που αναφέρει στο έργο του "Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης" ο ιερομονάχος Διονύσιος ο εκ Φουρνά (1728-1733). Το πλούσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογείται το 1783. Στο Καθολικό βρίσκεται και ο τάφος του Θεοφάνη, επισκόπου Μολδαβίας, παραιτήθηκε από το αξίωμα του και έ στη Μονή μέχρι το θάνατο του.

Ο υψηλός οχυρωματικός πύργος προστατεύει τη βιβλιοθήκη, όπου φυλάσσονται 5.000 τόμοι έντυπων βιβλίων, και 545χειρόγραφα μεταξύ των οποίων υπάρχουν 62 περγαμηνές. Ανάμεσα στα πολύτιμα εικονογραφημένα χειρόγραφα υπάρχει το ανεκτίμητο μηνολόγιο αρ. 5, στολισμένο με αρκετές μικρογραφίες. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται πολλά κειμήλια, χρυσοκέντητα υφάσματα, ξυλόγλυπτοι σταυροί με συρμάτινη διακόσμηση, ιερά λείψανα και ένα κομμάτι από Τίμιο Ξύλο.

Σ' ένα από τα έξι παρεκκλήσια που βρίσκονται μέσα στη Μονή, υπάρχει, μαζί με άλλες τοιχογραφίες, η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας Γοργοεπηκόου η οποία τιμάται ιδιαίτερα. Σύμφωνα με την παράδοση, το 17ο αιώνα η εικόνα θεράπευσε ένα τυφλό και τότε πολλοί ασθενείς προσεύχονται στην εικόνα για τη θεραπεία τους. Είναι τοποθετημένη σε μια κόγχη δίπλα στο πρόπυλο συνδέει το Καθολικό με την Τράπεζα. Η εικόνα ζωγραφίστηκε στο επίχρισμα και τώρα καλύπτεται από χρυσό. Οι τοίχοι της Τράπεζας στολίζονται με τον πιο γνωστό κύκλο της Αποκάλυψης, οι τοιχογραφίες αυτές χρονολογούνται από το 1700.Υπέροχες τοιχογραφίες επίσης στολίζουν το εσωτερικό φιάλης του αγιασμού, πίσω από το Καθολικό. Οι Αρχάγγελοι τιμούνται στις 8 Νοεμβρίου. Η Μονή Δοχειαρίου έχει δύο Κελιά στις Καρυές των Αγίων Πάντων και των Πέντε Μάρτυρων.